Pierwszy kontakt z krzemową maszyną – wspomnienia i okoliczności
Pamiętam ten dzień jak dziś. Wchodzę do biura projektowego w Krakowie, a na biurku szefa stoi coś, co wygląda jak mały statek kosmiczny albo futurystyczny gadżet z filmu science fiction. To był Elwro 105LN – kalkulator, którego jeszcze wtedy nie rozumiałem do końca, ale czułem, że to coś wielkiego. Wcześniej liczyliśmy na suwakach logarytmicznych, na kalkulatorze ręcznym czy nawet na kartkach, a tu nagle – cyferki wyświetlają się w magiczny sposób na lampach Nixie, jakby przyszłość wkroczyła do naszej szarej rzeczywistości PRL-u.
Na tamte czasy był to prawdziwy luksus, dostępny jedynie dla wybranych, a i cena? Kosmiczna. W 1978 roku kosztował około 20 tysięcy złotych, czyli równowartość kilku miesięcznych pensji inżyniera. Dla nas, młodych techników, to było coś, co można było podziwiać, marzyć i… czasem nawet podkradać z biurka, żeby się pobawić. Aż trudno uwierzyć, że taki mały kawałek technologii mógł tak zmienić sposób myślenia o pracy i obliczeniach.
Kalkulatory PRL-u – od luksusu do codzienności
W tamtych czasach kalkulatory to nie były zwykłe urządzenia. To były niemal relikwie, symbole postępu i nowoczesności. Elwro, Unitra, a potem jeszcze kilka innych krajowych fabryk – wszyscy próbowali złapać oddech w wyścigu z technologicznym światem Zachodu. Modele takie jak Elwro 105LN, BITE-80 czy nawet nieco bardziej rozbudowany Elwro 50–M to były prawdziwe perły. Pamiętam, jak kolega Jacek załatwił nam z zagranicy Unitra BITE-80 – pierwszy kalkulator LED, który mieliśmy w biurze. Wyświetlacz był świecący, jakbyśmy trzymali w rękach mały kawałek przyszłości.
Oczywiście, dostęp do nich był ograniczony. To nie była codzienność, a raczej luksus, na który trzeba było czekać w kolejce albo mieć znajomości. Ceny? Różne, ale w każdym przypadku wysokie. W latach 80-tych, gdy na Zachodzie pojawiły się pierwsze kalkulatory naukowe i programowalne, my dalej marzyliśmy o podstawowych modelach, które można było kupić jedynie na czarnym rynku za dolary albo załatwić po znajomości. A ich funkcje? Dodawanie, odejmowanie, mnożenie, dzielenie, pierwiastek – wszystko, co potrzebne do podstawowych obliczeń, choć niektóre modele miały już pamięć i funkcje procentowe.
Techniczne szczegóły i osobiste anegdoty
Elwro 105LN, którego miałem okazję dotknąć i obsługiwać, był niewielki – miał wymiary mniej więcej jak dzisiejsza cegła, ważył może z kilogram, a zasilany był na lampach Nixie. Wyświetlacz składał się z 10-12 lamp, które musiały być podświetlane osobno, co generowało ogromny pobór prądu. Dla nas, inżynierów, to było coś, co przypominało mały statek kosmiczny – każdy element miał swoją własną duszę i charakter. Klawiatura była mechaniczna, z dużymi, wyraźnymi klawiszami, które po stuknięciu dawały pewność, że obliczenie jest na pewno wykonane.
Kolejnym modelem, który zapadł mi w pamięć, był BITE-80. Miał wyświetlacz LED, zasilany na baterie, co pozwalało na jego przenoszenie w teren. Pamiętam, jak raz na spotkaniu w Krakowie, nasz szef z zadowoleniem pokazał go jako narzędzie przyszłości. Często też zdarzało się, że lampy Nixie spalały się w najbardziej nieoczekiwanych momentach. Zdarzało się, że wpadaliśmy w panikę, bo nie było części zamiennych, a naprawa wymagała nie lada sprytu i ręcznej roboty – Zdzisław, nasz konserwator, zdemontował lampę z radia i próbował ją dopasować na różne sposoby.
Transformacja i upadek krajowych producentów
W końcu nadeszła epoka tanich kalkulatorów z Azji. W latach 90-tych, kiedy na rynku pojawiły się pierwsze chińskie i tajwańskie modele, krajowe fabryki, takie jak Elwro, zaczęły odchodzić do lamusa. Ich urządzenia, choć technicznie proste i do bólu funkcjonalne, były przestarzałe i drogie w produkcji. Mimo to, dla wielu z nas, te kalkulatory z PRL-u, z lampami i ciężkimi obudowami, to był symbol tamtej minionej epoki. Pojawiły się kalkulatory naukowe, programowalne, które z czasem zaczęły integrować się z komputerami, a potem… stały się niemal nieodłącznym elementem smartfonów.
To wszystko działo się w cieniu upadku Elwro i innych krajowych fabryk. Polscy inżynierowie i projektanci próbowali, walczyli, ale rynek wymusił na nich zmianę. Dziś kalkulatory z PRL-u, choć czasem dostępne w kolekcjonerskich aukcjach, są raczej pamiątkami niż codziennymi narzędziami. Jednak ich historia przypomina, jak wielką drogę przeszliśmy od suwaków do mikroprocesorów, które dziś nosimy w kieszeni.
Relikwie przeszłości i sentymentalna podróż
Patrząc na te stare kalkulatory, czuję pewną nostalgię. To nie tylko urządzenia do liczenia, to kawał historii – świadectwo czasów, kiedy technologia rozwijała się powoli, ale z wielkim zaangażowaniem. Dla mnie Elwro 105LN to symbol startu w świat inżynierii, a zarazem przypomnienie, jak wiele można osiągnąć, mając odwagę marzyć i próbować. Dziś, kiedy kalkulatory są w smartfonach, brakuje im tego „czaru” i charakteru. To trochę tak, jakby porównać nowoczesny samochód do kultowego, polskiego malucha – oba jeżdżą, ale jeden ma duszę.
My, inżynierowie z tamtych czasów, wiemy, że technologia to nie tylko liczby i układy scalone, ale przede wszystkim ludzie, historie i pasja. I choć dziś kalkulatory z PRL-u są już tylko kolekcjonerskimi pamiątkami, to ich miejsce w historii techniki jest niezaprzeczalne. Podczas gdy świat pędzi do przodu, warto czasem zatrzymać się, spojrzeć wstecz i docenić te małe, krzemowe kości, które kiedyś były oknem na świat nowoczesności.
